Hizan Alevi Köyleri Hakkında Genel Bilgiler
Hizan Alevi köyleri, Bitlis ilinin kuzeydoğusunda yer alan Hizan ilçesine bağlı köylerdir. Hizan ilçesi, Bitlis’in en kalabalık ikinci ilçesidir. 2020 yılında yapılan nüfus sayımına göre Hizan’ın nüfusu 33.621 kişidir. Hizan’ın merkez nüfusu ise 12.114 kişidir. Hizan ilçesi, coğrafi konumu itibariyle Bitlis’in kuzeydoğusunda yer alır. Doğusunda Muş ili, batısında Tatvan ilçesi, güneyinde Ahlat ilçesi ve kuzeyinde Bingöl ili ile komşudur. Hizan’ın yüzölçümü 1.097 km²’dir. Hizan’ın rakımı ortalama 1.500 metredir. Hizan’ın iklimi karasal iklimdir. Yazları sıcak ve kurak, kışları soğuk ve kar yağışlı geçer.
Hizan Alevi köyleri, Hizan ilçesinin toplam 76 köyünden 23 tanesidir. Hizan Alevi köylerinin isimleri şunlardır: Akbıyık, Akdik, Ballıca, Budaklı, Çökekyazı, Dayılar, Derince, Doğancı, Ekinli, Ekintepe, Elmacık, Erencik, Esenler, Gayda, Gönüllü, Güngören, Gürece, Harmandöven, Kalkanlı, Kapısuyu, Karaağaç, Karbastı, Karlıtepe. Hizan Alevi köylerinin nüfusu ise yaklaşık olarak 10 bin civarındadır. Hizan Alevi köyleri arasında en büyük ve en eski olanı Akbıyık köyüdür.
Hizan Alevi köyleri, Alevilik inancına sahip olan köylerdir. Alevilik, İslam dininin bir mezhebi veya yorumu olarak kabul edilen bir inanç sistemidir. Aleviler, Hz. Ali’yi peygamberin vekili ve halifesi olarak görürler. Alevilerin ibadet şekli ise cem adı verilen toplu törenlerdir. Cemlerde semah adı verilen dinsel danslar yapılır. Alevilerin inancında aşk, adalet, eşitlik ve hoşgörü gibi değerler önemlidir.
Hizan Alevi köyleri, Türkiye’deki diğer Alevi topluluklarıyla akrabalık ve kültürel bağlar içindedir. Özellikle Dersim (Tunceli), Erzincan ve Sivas’taki Alevilerle yakın ilişkileri vardır. Hizan Alevi köyleri aynı zamanda Kürtçe konuşurlar. Kürtçe’nin Zazaca lehçesini kullanan Hizan Alevileri, kendilerine Dımılî veya Kırd adını verirler.
Hizan Alevi Köylerinin Tarihçesi
Hizan Alevi köylerinin tarihçesi hakkında kesin bir bilgi yoktur. Ancak bölgedeki ilk yerleşimlerin Urartular dönemine kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Daha sonra bölge Pers, Roma, Bizans ve Arap devletlerinin egemenliğinde kalmıştır. 11. yüzyılda Selçukluların bölgeyi fethetmesiyle birlikte Türk ve İslam kültürü bölgeye yayılmıştır. 13. yüzyılda ise bölge Moğol istilasına uğramıştır. Bu dönemde bölgede Alevilik inancının ortaya çıktığı ve yaygınlaştığı düşünülmektedir.
Hizan Alevi köyleri, 16. yüzyıl başlarında Osmanlı Devleti’nin sınırlarına dahil olmuştur. Osmanlı Devleti, bölgedeki Alevileri Sünni İslam’a dönüştürmek için çeşitli politikalar uygulamıştır. Bu politikalar arasında vergi, askerlik, iskân, göçertme, zorla evlendirme gibi uygulamalar vardır. Bu uygulamalara karşı Hizan Alevi köyleri direnç göstermiş ve zaman zaman ayaklanmalar çıkarmıştır. Örneğin 1514 yılında Şahkulu isyanı, 1526-1528 yılları arasında Celali isyanları, 1596-1603 yılları arasında Karayazıcı isyanı, 1654-1655 yılları arasında Abaza Hasan Paşa isyanı, 1806-1807 yılları arasında Şeyh Ubeydullah isyanı, 1834 yılında Bedirhan Bey isyanı, 1877-1878 yılları arasında Kürt Teali Cemiyeti isyanı, 1895-1896 yılları arasında Hamidiye Alayları katliamları, 1915-1916 yılları arasında Ermeni Soykırımı ve Kürt Tehciri, 1925 yılında Şeyh Said isyanı, 1937-1938 yılları arasında Dersim Katliamı gibi olaylar yaşanmıştır.
Hizan Alevi köyleri, Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşundan sonra da devletin asimilasyon ve inkâr politikalarına maruz kalmıştır. Alevilik inancının resmi olarak tanınmaması, Kürtçe’nin yasaklanması, Alevi köylerinin zorla isim değiştirmesi, Alevilerin eğitim, sağlık, istihdam gibi haklardan mahrum bırakılması gibi sorunlar yaşanmıştır. Hizan Alevi köyleri bu sorunlara karşı mücadele etmiş ve demokratik haklarını savunmuştur. Özellikle 1960’lardan itibaren sol siyasi hareketlere katılım göstermiş ve sosyalist ideolojiye yakınlaşmıştır. Hizan Alevi köyleri aynı zamanda Kürt milliyetçiliği hareketine de destek vermiş ve Kürt kimliğini benimsemiştir.
Hizan Alevi köyleri, günümüzde de Alevilik inancını ve Kürt kültürünü yaşatmaya devam etmektedir. Hizan Alevi köyleri, Türkiye’deki demokratikleşme sürecine katkı sağlamakta ve hak taleplerini dile getirmektedir. Hizan Alevi köyleri, aynı zamanda bölgenin barış ve kardeşlik ortamının korunmasına önem vermektedir.
Hizan Alevi Köylerinin Kültürü
Hizan Alevi köylerinin kültürü, Alevilik inancının ve Kürt kültürünün etkisi altında şekillenmiştir. Hizan Alevi köyleri, Alevilik inancının temel değerleri olan aşk, adalet, eşitlik ve hoşgörüye bağlıdır. Hizan Alevi köyleri, cem adı verilen toplu ibadet törenleriyle inançlarını yaşatmaktadır. Cemlerde semah adı verilen dinsel danslar yapılır. Semahlar, Alevilik inancının simgesidir. Semahlar, insanın Tanrı’ya yakınlaşmasını ve kendini arınmasını sağlar. Semahlar aynı zamanda birlik, beraberlik ve dayanışma duygusunu pekiştirir.
Hizan Alevi köyleri, Kürt kültürünün de önemli bir parçasıdır. Hizan Alevi köyleri, Kürtçe’nin Zazaca lehçesini konuşur. Kürtçe, Hizan Alevi köylerinin ana dili ve kimliğidir. Hizan Alevi köyleri, Kürt kültürünün zenginliğini müzik, edebiyat, folklor gibi alanlarda yansıtmaktadır. Hizan Alevi köyleri, Kürt müziğinin önemli temsilcilerinden olan Dengbêjleri yetiştirmiş ve korumuştur. Dengbêjlik, Kürt halkının tarihini, acılarını, sevinçlerini anlatan geleneksel bir halk şarkıcılığıdır. Hizan Alevi köyleri, aynı zamanda Kürt edebiyatının önemli yazarlarından olan Ahmet Arif, Mehmed Uzun, Murathan Mungan gibi isimleri de çıkarmıştır. Hizan Alevi köyleri, Kürt folklorunun da canlı bir şekilde yaşandığı yerlerdir. Hizan Alevi köyleri, Kürt halk oyunları olan govend, halay, delilo gibi oyunları oynamakta ve geleneklerini sürdürmektedir.
Hizan Alevi Köylerinin Turizmi
Hizan Alevi köyleri, turizm açısından da önemli bir potansiyele sahiptir. Hizan Alevi köyleri, hem tarihi ve kültürel hem de doğal güzellikleriyle ziyaretçilerini cezbetmektedir. Hizan Alevi köylerinde görülmesi gereken bazı yerler şunlardır:
- Hizan Kalesi: Hizan ilçe merkezinde bulunan tarihi bir kaledir. Kale, Urartular döneminden kalmadır. Kale, ilçenin savunması için kullanılmıştır. Kale, günümüzde harabe halindedir. Kale, ilçenin panoramik manzarasını sunmaktadır.
- Şeyh Abdurrahman-ı Erzincani Türbesi: Akbıyık köyünde bulunan tarihi bir türbedir. Türbe, 13. yüzyılda yaşamış olan Alevi-Bektaşi mutasavvıfı Şeyh Abdurrahman-ı Erzincani’ye aittir. Türbe, Aleviler için kutsal bir mekandır. Türbe, her yıl binlerce ziyaretçiyi ağırlamaktadır.
- Şeyh Ahmed-i Hani Türbesi: Ekinli köyünde bulunan tarihi bir türbedir. Türbe, 17. yüzyılda yaşamış olan Kürt şair ve alim Şeyh Ahmed-i Hani’ye aittir. Şeyh Ahmed-i Hani, Kürtçe’nin en önemli eserlerinden olan Mem û Zîn destanının yazarıdır. Türbe, Kürtler için kutsal bir mekandır. Türbe, her yıl binlerce ziyaretçiyi ağırlamaktadır.
- Balıklı Göl: Güngören köyünde bulunan doğal bir göldür. Göl, volkanik bir kraterin içinde oluşmuştur. Gölün suyu berrak ve soğuktur. Gölde alabalık ve sazan gibi balıklar yaşamaktadır. Göl, piknik ve balık tutma için ideal bir yerdir.
- Aladağlar Milli Parkı: Hizan ilçesinin kuzeyinde yer alan doğal bir parktır. Park, Aladağlar adı verilen dağ silsilesinin bir bölümünü kapsamaktadır. Parkın yüzölçümü 55 bin hektardır. Parkta çeşitli bitki ve hayvan türleri yaşamaktadır. Parkta ayı, kurt, tilki, vaşak, yaban keçisi gibi hayvanlar görülebilir. Parkta ayrıca çeşitli kuş türleri de bulunmaktadır. Parkta doğa yürüyüşü, kamp, dağcılık gibi aktiviteler yapılabilir.
Hizan Alevi köyleri, turizm sektörünün gelişmesine katkı sağlamakta ve bölgenin tanıtımına destek vermektedir.
